Bitewne ślimaki ze średniowiecza: skąd się wzięły i co oznaczają? Historycy od dziesięcioleci zmagają się z zagadką

Gracze, którzy kiedykolwiek zagrali w gry takie jak Total War: Warhammer 3, na pewno pamiętają epickie bitwy pomiędzy stworzeniami zarazy, takimi jak Szlamowe Bestie – gigantyczne ślimaki bojowe frakcji Nurgle – a Rycerzami Imperium. W średniowiecznych manuskryptach można znaleźć podobne, choć zaskakujące, motywy rycerzy walczących ze ślimakami.

Historia rycerzy walczących ze ślimakami

Gdybyśmy spojrzeli na stare manuskrypty, to moglibyśmy pomyśleć, że tak samo walczyli rycerze w średniowieczu. To oczywiście niemożliwe, ale dlaczego w rękopisach z tamtych czasów tak często pojawia się motyw walki rycerza ze ślimakiem?

Rycerz kontra ślimak z książki Brunetto Latiniego „Li Livres dou Tresor”, ok. 1315-1325 rok

Od końca XIII do XV wieku wizerunki rycerzy walczących ze ślimakami umieszczano w wielu najróżniejszych średniowiecznych dziełach literackich. Po raz pierwszy zaczęły się one pojawiać w iluminowanych rękopisach północnofrancuskich pisarzy około 1290 roku, a kilka lat później podobne rysunki umieszczano w dziełach flamandzkich i angielskich twórców.

Rysunki najczęściej przedstawiają uzbrojonego rycerza walczącego ze ślimakiem, którego rogi są wyciągnięte i skierowane jak strzały. W rękopisach francuskiej baśni ludowej „Le Roman de Renart” uzbrojenie walczących waha się od kijów, przez topory, cepy, miecze, aż po widelce. W większości przypadków te bazgroły wydają się nie mieć żadnego związku z sąsiadującymi ilustracjami fragmentów tekstu.

Rycerz kontra ślimak z książki Smithfield Decratals, Tuluza, ok. 1300-1340 r.

Popularność takich rysunków szybko wzrosła w czasach średniowiecza i rozprzestrzeniła się na inne elementy życia. Na głównym wejściu do katedry w Lyonie można znaleźć wyrzeźbione w 1310 roku panele dekoracyjne przedstawiające rycerza walczącego ze ślimakiem oraz drugiego mężczyznę, który grozi toporem gigantycznemu ślimakowi z głową psa.

Pojawianie się tego motywu na całym kontynencie i niewielka różnica w jego przedstawianiu w zależności od państwa mogą sugerować, że rycerz walczący ze ślimakiem mógł mieć w tamtych czasach głębsze znaczenie.

Średniowieczna satyra

Naukowcy nie wiedzą dokładnie, dlaczego bitwy pomiędzy rycerzami a ślimakami były tak popularne w średniowieczu. Jedna z teorii głosi, że rysunki takie dodawały humoru tekstom, które w przeciwnym razie byłyby dość poważne.

Obraz z książki Gorleston Psalter, ok. 1310-1324 rok

Czytelnicy mogli odpocząć na chwilę od lektury, pośmiać się z walczących ślimaków, a następnie wrócić do tekstu. Wiele obrazków przedstawia rycerza upuszczającego miecz lub klęczącego pokornie przed drobnym, opancerzonym skorupą wrogiem, co podkreśla satyryczny cel rysunków. Istnieją również obrazy przedstawiające kobiety błagające rycerzy, aby przestali atakować potężne mięczaki.

Inni uczeni przedstawiają motyw „rycerz kontra ślimak” jako alegorię walk biednych z uciskającą ich w tamtych czasach arystokracją lub sposób przedstawienia wspinaczki społecznej, w której mieszczanie chcieli zdobyć status szlachecki. Obrazy te w tamtych czasach mogły oznaczać wszystko, a dzisiejsi badacze mogą je rozumieć w sposób niedoskonały, pozbawiony społecznego kontekstu tamtych czasów.

Pokazanie przeciwników jako ślimaków

W swoim słynnym przeglądzie problemu średniowiecznych ślimaków Lilian Randall, niemiecka historyczka, zaproponowała, że mięczaki były symbolem Longobardów, grupy oczernianej w tamtym okresie średniowiecza za zdradę stanu, grzech lichwy i „nierycerskie” zachowanie. Wyjaśnia to, dlaczego tak często widuje się ślimaka antagonizującego rycerza. Nie wyjaśnia to jednak, czemu rycerz przedstawiany jest po przegranej bitwie ani dlaczego ten konkretny motyw stał się tak popularny w księgach z tamtego okresu.

Podobnie jak wiele innych tematów średniowiecznych ilustracji, duet rycerza i ślimaka zaczął stopniowo znikać. Przeżył krótkie odrodzenie w rękopisach z XV wieku, a później rozpłynął się całkowicie. W dzisiejszych czasach możemy się ponownie spotkać z tym motywem, a jak następnym razem zmierzymy się w grze z wojowniczymi ślimakami, to możemy powspominać tych wszystkich bohaterskich rycerzy ze średniowiecza.

Andrzej Krzemiński

Andrzej Krzemiński

Do GRYOnline.pl dołączył w maju 2024 roku, rozpoczynając swoją przygodę z profesjonalnym pisaniem w dziale technologicznym. Jest miłośnikiem eksperymentalnego hip-hopu oraz książek psychologicznych i filozoficznych, które kolekcjonuje. W wieku 7 lat kuzyn wprowadził go w świat gier i od tego czasu nie może się od nich oderwać. W przeszłości spędzał długie godziny na grach multiplayer, takich jak League of Legends, Valorant i Rainbow Six: Siege. Obecnie skupia się na strategiach, produkcjach indie i j-RPG. Jest największym fanem japońskich gier, w szczególności twórczości studia Atlus z serią gier Persona na czele oraz gry Nier: Automata. W tym roku planuje rozpocząć studia na Uniwersytecie Jagiellońskim.